Jakie elementy konstrukcji dachu wyróżniamy?

Dach to jedna z ważniejszych konstrukcji podczas budowy domu. Składa się na niego wiele różnych elementów, a ich ilość oraz budowa w dużej mierze zależą od projektu dachu.

Jakiś czas temu na naszym blogu pojawił się artykuł o tym, jakiego drewna użyć do budowy dachu. Zainteresowanych tematem odsyłamy tutaj: https://sopexim.pl/2021/12/03/budowa-dachu-jakiego-drewna-uzyc/.

W tym artykule dowiesz się, jakie są podstawowe elementy konstrukcyjne dachu, w tym elementy więźby dachowej. Powiemy również, jakie funkcje pełnią.

Jakie są konstrukcje dachu?

Więźba dachowa, czyli jego konstrukcja, musi być dostosowana do rozpiętości ścian zewnętrznych oraz budowanego dachu. Ważny jest także kąt nachylenia zadaszenia oraz przeznaczenie górnej kondygnacji. Z tego względu istnieją różne konstrukcje dachowe.

Więźba to nic innego, jak drewniany stelaż. Jej głównym zadaniem jest przeniesienie obciążenia na ściany nośne budynku. Powinna być tak zbudowana, aby można  było z dachu odprowadzać wodę czy pokrywę śnieżną.

Konstrukcja więźby może być krokwiowa, jętkowa, krokwiowo-jętkowa lub płatwiowo- kleszczowa. Można spotkać także więźbę hełmową, mansardową oraz stolcową.

Więźba krokwiowa to najczęściej spotykany rodzaj konstrukcji szkieletu dachu. Stosuję się ją, gdy rozpiętość ścian zewnętrznych ma mniej niż 6 metrów, a nachylenie dachu mieści się w granicach od 40 do 60 stopni.

Więźba jętkowa jest spotykana w projektach gotowych domów, w których rozpiętość między ścianami zewnętrznymi wynosi ponad 6 metrów. Jętka stanowi element stabilizujący i wspierający całą konstrukcję dachową.

Więźba krokwiowo-jętkowa to mniej popularne rozwiązanie ze względu na wyższą cenę. Stosuje się ją dla dachów o rozpiętości maksymalnie 8,5 metra.

Więźba płatwiowo-kleszczowa stosowana jest, gdy rozpiętość ścian zewnętrznych budynku nie przekracza 12 metrów.

Elementy konstrukcji dachu

Na konstrukcję dachu składa się wiele elementów, których zastosowanie służy określonemu celowi. Poniżej opisujemy niektóre z nich.

Belka podwalinowa

To belka w więźbie dachowej, na której opierają się słupy w dachach o konstrukcji płatwiowo-kleszczowej. Łączy pary leżących naprzeciw siebie krokwi lub płatwi.

Dźwigar

To poziome lub ukośne elementy konstrukcji, które mają za zadanie przenosić obciążenia działające prostopadle do ich osi wzdłużnej na podpory. Zaliczamy do nich drewniane wiązary dachowe, pojedyncze układy prętowe, a także stalowe kratownice i blachownice. Mają zastosowanie przy konstrukcjach dachowych o dużej rozpiętości.

Jętka

Poziomy, drewniany element konstrukcyjny. Belka podtrzymująca krokwie dachu. Znajduje się w górnej części wiązara dachowego i ma za zadanie łączyć krokwie w celu usztywnienia konstrukcji dachu. Jętki występują w wiązarach pełnych i niepełnych. Ich długość nie powinna przekraczać 3,5 metra.

To element ściskany, dzielący krokiew na dwa odcinki. Podczas silnego wiatru równoważy nacisk, przenosząc siłę z jednej krokwi na drugą. Tym samym chroni je przed wygięciem lub rozsunięciem.

Kalenica

Pozioma krawędź na szczycie dachu. Miejsce, w którym stykają się połacie dachowe. Na dachu może znajdować się nie tylko kalenica główna, ale także kalenice narożne, tworzące linię przecięcia skośnych krawędzi dachu.

Kalenica jest bardzo istotna dla prawidłowej wentylacji budynku, gdyż to właśnie przez nią usuwane jest wilgotne powietrze. Aby ochronić pokrycie dachowe przed dostaniem się pod nie deszczu czy zabrudzeń, kalenicę dodatkowo osłania się zabezpieczeniem, nazywanym gąsiorem. Mamy gąsiory ozdobne, początkowe, końcowe oraz łączące.

Kleszcze

Deski o grubości 25-35 milimetrów. Poziomy, rozciągany element konstrukcyjny, który z obu stron obejmuje krokwie i słupy. Ich zadaniem jest przenoszenie głównych sił podłużnych i usztywnienie konstrukcji. Kleszcze stosuje się w więźbie płatwiowo-krokwiowej. Ustawiane co cztery krokwie, współtworzą wiązary główne. Zapobiegają rozsuwaniu się krokwi.

Kontrłaty

To drewniane listwy lub deski, mocowane równolegle do krokwi. Pozwalają uzyskać prawidłową wentylację budynku. Razem z łatami tworzą podstawę, na której opiera się pokrycie dachowe.

Kosz

To wklęsła krawędź dachowa, która znajduje się w miejscu przecięcia się dwóch połaci dachu, schodzących się pod kątem rozwartym. Ze względu na duże ryzyko gromadzenia się w koszu pokrywy śnieżnej oraz deszczu, wymaga dodatkowego zabezpieczenia.

Kratownica

Nazywana także dźwigarem kratowym. To sztywna konstrukcja drewniana, stalowa lub żelbetonowa w postaci kraty. Może mieć różne kształty, między innymi trójkąta, rombu, łuku, itp.

Krawężnica

Pełni rolę krokwi montowanej na narożu, czyli wypukłym załamaniu połaci dachowej. Jest montowana jak krokiew koszowa. Może pełnić rolę krokwi ozdobnej.

Krokiew

Krokwie na dach to pochyłe belki w konstrukcji dachu. Razem z łatami i płatwiami stanowią elementy usztywniające konstrukcję budynków. Po zamontowaniu na dachu, można do nich przytwierdzić pokrycie dachowe.

Jeśli chodzi o wymiary krokwi dachowych, tworzące je belki mają minimum 5 centymetrów, a ich przekrój do wykonania więźby dachowej w domu jednorodzinnym wynosi 7×14 centymetrów lub 8×16 centymetrów. Ponadto krokwie należy rozstawiać względem siebie co 80-120 centymetrów.

Kulawka

To krokiew o zmniejszonej długości, która łączy krawężnicę lub krokiew koszową z murłatą. Wykorzystywana jest w standardowych konstrukcjach dachów, ale można ją spotkać także w przypadku dachów czterospadowych i namiotowych. Wtedy pełni funkcję podstawy dla krokwi umieszczonych w połaci dachowej, ułożonych równolegle do przebiegu belek stropowych.

Miecze

To ukośny element konstrukcyjny, połączony z dwoma innymi na nakładkę lub na czopy. Miecze dachowe zwykle montuje się na powierzchni pionowej, prostopadle do wiązara. Łączy jętkę, kleszcze lub płatew ze słupem, tym samym zmniejszając rozpiętość płatwi oraz usztywniając całą konstrukcję.

Murłata

To belka o kwadratowym przekroju, kotwiczona w murze dla wspierania więźby dachowej. Jej obecność w konstrukcji pozwala na równomierne rozłożenie ciężaru z więźby na ściany budynku, na których jest oparta.

Dowiedz się więcej na temat murłat w artykule: Murłaty – wszystko co musisz wiedzieć

Naroże

Naroże to grzbiet dachu, czyli miejsce, w którym pod kątem ostrym spotykają się połacie dachowe. Naroże, podobnie jak kalenice, osłania się gąsiorami w celu zabezpieczenia przed deszczem i śniegiem. W miejscu łączenia naroża i kalenic stosuje się także dodatkową osłonę – trójnik.

Wyjątkiem są dachy czterospadowe – namiotowe, gdzie nie ma kalenicy, a wszystkie cztery naroża spotykają się w jednym, najwyższym punkcie i tam montuje się zabezpieczenie w postaci czwórnika.

Płatew

To belka łącząca dźwigary w konstrukcji. Poziomy element konstrukcyjny dachu, który spaja go w układzie podłużnym oraz przenosi obciążenia. Montuje się go prostopadle do wiązarów dachowych i opiera na słupach.

Płatew ma za zadanie podpierać krokwie. W zależności od rodzaju konstrukcji dachowej, wyróżniamy płatew stropową, środkową, kalenicową i połaciową. Wykonuje się je z krawędziaków o kwadratowym przekroju lub stalowych belek dwuteowych.

Strop

To pozioma konstrukcja, oddzielająca od siebie poszczególne kondygnacje budynku. Przenosi obciążenia na pionowe elementy nośne, takie jak ściany i filary. Górna część stropu pełni funkcję podłogi w górnej kondygnacji, zaś dolna jest sufitem w kondygnacji niższej. Strop może też być płaskim dachem, wymaga jednak dodatkowego odizolowania termicznego.

Wiatrownica

To deska lub drewniana łata montowana do krokwi ukośnie od spodu przez całą długość połaci dachowej. W ten sposób usztywnia i wzmacnia konstrukcję w układzie podłużnym, a wiązary, czyli trójkątne elementy konstrukcji dachowej, mogą ze sobą współpracować nawet pod naporem silnego wiatru.

Więźba

To cała konstrukcja, szkielet dachowy, którego zadaniem jest przenoszenie obciążeń dachu oraz jego pokrycie. Rodzaj konstrukcji jest zależny od rozpiętości dachu, co opisaliśmy wcześniej.

Zastrzał

Długi element konstrukcji, montowany ukośnie w celu usztywnienia więźby dachowej. Łączy strop z tramem lub belką stropową.

Łaty dachowe

Drewniana część o przekroju poprzecznym, przymocowana poziomo do krokwi, w poprzek połaci dachowej. Razem z kontrłatą tworzą podstawę, na której opiera się pokrycie dachu.

Okap

To dolna część pozioma krawędzi dachu, zwykle nieco wysunięta poza elewację budynku. Jej głównym zadaniem jest ochrona ścian przed deszczem spływającym z połaci dachu. Wzdłuż okapów montuje się rynny, które odprowadzają deszczówkę.